Vaardigheden in MakerED: maar hoe dan?

In mijn vorige blogpost schreef ik over MAKEN. Over hoe leuk MAKEN is maar ook hoe belangrijk het MAAKonderwijs in de hele wereld aan het worden is. En terecht. Het mooie bij MAKEN is dat hoofd, hart en handen er gezamenlijk in optrekken. Iets wat de handen maken kan niet zonder kennis, denkstappen en reflectie van het hoofd, en wordt extra mooi als inspiratie en motivatie uit het hart hieraan ten grondslag liggen. Dat hoofd, hart en handen moeten samenwerken maakt het MAKEN bij uitstek geschikt om ermee in ons onderwijs te differentiëren en bij te dragen aan persoonsvorming. Het belang van persoonsvorming is niet te onderschatten als men zich staande wil houden in een maatschappij die in rap tempo verandert. Denkers als Gert Biesta (Oratie Biesta) en Yuval Noah Harari (Artikel Harari van Thijmen Sprakel Docent & Redacteur EduKitchen.nl) merkten al op dat persoonsvorming van onze leerlingen voor een gelukkig en succesvol leven in de toekomst een cruciale voorwaarde is. Persoonsvorming dient daarom een belangrijke positie in te nemen bij het opleiden van leerlingen. Het MAKEN kan hierin een rol spelen en binnen scholen een aanpak zijn, waarbinnen zowel traditionele als innovatieve technologie een plek heeft en zowel kennis, als vaardigheden en denkwijzen worden ingezet.

Kennis en vaardigheden
Om MAKEN geen incidentele activiteit te laten worden is het belangrijk dat leerkrachten en leerlingen zich ervan bewust zijn dat kennis over maken gelinkt is aan andere kennis en deel uitmaakt van concepten. Op dit moment buigen Rita Baptiste en ik ons over concepten die gezamenlijk de kerndoelen voor het MAKEN dekken in het primair onderwijs. Deze concepten geven we zo compact mogelijk vorm in een dubbelzijdig te printen A3 waarin het concept met duidelijke voorbeelden wordt toegelicht en geïllustreerd. De concepten ‘constructie’ (zie vorig blog hieronder), ‘licht’ en ‘elektriciteit’ (hieronder te downloaden) hebben we al op deze wijze vormgegeven.

spread_leerlandschap_licht

spread_leerlandschap_elektriciteit
Het is in het onderwijs de kunst om deze concepten in een context aan te bieden die betekenis heeft voor de leerling. Uiteraard bestaan hier ook allerlei dwarsverbanden met andere vakgebieden en rekenen en taal. Dit op betekenisvolle en inspirerende wijze de klas in te brengen vergt meesterschap van de leerkracht of de docent. Dit zoeken naar de juiste aanpak wordt mooi beschreven door W. Sonneveld in zijn blog over de ideale les.

Maar met kennis alleen zijn we er niet. Om die kennis in praktijk te brengen zijn talloze vaardigheden nodig. In diverse (online) media komt geregeld de discussie voorbij dat ofwel ‘vaardigheden in de scholen te weinig aan bod komen’ ofwel ‘kennis zou worden geofferd aan vage vaardigheden’. Wat mij is opgevallen in mijn eigen onderwijspraktijk, is dat het één eenvoudigweg niet los te zien is van het ander. Zonder vaardigheden kan kennis niet worden ingezet en andersom zijn vaardigheden zonder gebruik van kennis inhoudsloos.

Onderstaand model uit de W&T wijzer maakt inzichtelijk hoe vaardigheden, houding en kennis zich tot elkaar verhouden als we ons bezighouden met leren ontwerpen en leren onderzoeken, wat we kunnen beschouwen als de twee benen van het MAAKonderwijs.

Welke vaardigheden?
Maar over welke vaardigheden hebben we het eigenlijk? Er is de laatste jaren veel discussie gaande over vaardigheden waarbij het lijkt alsof alle vaardigheden van in één grote vergaarbak zijn beland. Het is goed om eens te kijken waar we het over hebben als we spreken over vaardigheden die ingezet worden bij MAAKonderwijs. Ik zou hierbij  onderscheid willen maken in praktische vaardigheden, ontwerpvaardigheden, onderzoeksvaardigheden en generieke vaardigheden.

Praktische vaardigheden
Allereerst hebben we te maken met praktische vaardigheden. Als kleuter begin je al met leren knippen, kleuren en knopen leggen. Om iets te kunnen MAKEN heb je die praktische vaardigheden nodig. Later komt daar steeds meer het gebruik van allerlei andere gereedschappen bij. Zagen, timmeren, lijmen, solderen… maar ook printen en programmeren… Hoe groter je arsenaal aan vaardigheden, hoe ruimer je mogelijkheden bij het MAKEN. Dat betekent oefenen, maar ook je bewust zijn van veiligheid en protocollen zoals het gedrag in een lab of technieklokaal, de omgang met gereedschappen en materiaal en de gedragsregels die daarbij horen.

Ontwerpen en onderzoeken
Binnen het onderwijs is men inmiddels wel bekend met onderstaande cirkels (ook uit de W&T wijzer) die betrekking hebben op het leren ontwerpen en het leren onderzoeken. Als je iets wil MAKEN ben je eigenlijk altijd bezig met een onderzoek of een ontwerp. De stappen die hierbij genomen worden, staan beschreven in de cirkels.

Wat echter niet heel duidelijk wordt beschreven is dat bij al deze stappen vaardigheden aan de orde zijn. Als we beginnen met een nieuw onderwerp in de klas (stap 1: confronteren) dan is verwondering niet zomaar vanzelfsprekend. Om verwondering op te wekken kan de leerkracht prikkelen met vragen die de leerling laat nadenken en gericht laat kijken.

Als we het bijvoorbeeld willen hebben over statische elektriciteit en we doen een proefje met een ballon die we over ons haar wrijven en vervolgens bij een waterstraal houden, dan kunnen we het kijken beïnvloeden en het denken erover stimuleren door het stellen van de juiste vragen. Vragen hierbij zouden kunnen zijn:

• Wat zou er gebeuren als je de ballon niet over je haar zou hebben gewreven?
• Hoe zou dit gaan met een kleinere ballon?
• Wat zou er gebeuren als de waterstraal harder gaat lopen?
• Wat gebeurt er als we de ballon verder van de waterstraal af houden?

Veel van deze vragen laten de leerlingen ook voorspellingen doen. Bij een voorspelling moet de leerling nadenken over wat hij al weet en wat hij waarneemt en op grond daarvan analyseren wat er zou kunnen gebeuren. In dit voorbeeld komen dus direct al twee vaardigheden voorbij: Het stellen van vragen en het voorspellen. Deze vaardigheden zijn manieren van denken die als tools worden ingezet om het leren onderzoeken vaardig te worden en de stappen in de cirkel te doorlopen.

Daarbij valt op dat net als bij woordenschat, deze vaardigheden zich kunnen verdiepen en verbreden naarmate de leerling ouder wordt. Het stellen van vragen kan zich ontwikkelen tot het kunnen opstellen van serieuze onderzoeksvragen en tot het inzicht dat kijken naar de wereld met een vraag in je hoofd je veel kennis en wijsheid kan brengen. Het voorspellen kan uitgroeien tot het uitwerken van een interessante hypothese op grond van uitgebreide kennis over een onderwerp.

Binnen onze werkgroep van De Haagse Scholen die zich met het HOE in de klas bezighoudt aangaande projecten en MAAKonderwijs hebben we m.b.t. het leren onderzoeken een aantal vaardigheden onderscheiden:

• Het stellen van vragen
• observeren
• vergelijken (overeenkomst – verschil)
• indelen/classificeren
• registreren (aantekenen – optekenen)
• interpreteren
• analyseren
• verklaringen bedenken
• voorspellen
• een experiment zuiver houden

Het wetenschapsknooppunt Zuid Holland heeft hierover ook nagedacht en komt eveneens tot een set van onderzoeksvaardigheden en ontwerpvaardigheden (zie hieronder).

Hieruit valt al af te leiden in hoeverre in onderwijsland gedachten over vaardigheden elkaar kunnen overlappen en/of aanvullen. Het is vooral van belang dat we onderkennen dat bij leren ontwerpen en leren onderzoeken een uitgebreide set vaardigheden aan de orde komen. Bij het vormgeven van MAAKonderwijs binnen de scholen is het van belang dat teams en werkgroepen die zich hiermee bezighouden zich bewust worden van die vaardigheden en dat ook de leerkrachten ze meenemen in hun rugzak. Leerkrachten moeten in staat zijn omstandigheden te herkennen waarin de leerling bepaalde vaardigheden in kan zetten en ze moeten de leerling kunnen begeleiden bij het ontwikkelen ervan. Want als de leerkracht zich er niet van bewust is, hoe moet de leerling dit bewustzijn dan ontwikkelen?

Generieke vaardigheden
Datzelfde geldt voor generieke vaardigheden die door anderen ook wel 21ste eeuwse vaardigheden worden genoemd. En ook daaronder verstaat niet iedereen hetzelfde…

Onze school, OBS De Startbaan, heeft in het verleden meegedaan aan een internationaal project onder de vleugels van Michael Fullan die werkte met de 6C’s. Een voorbeeld van hoe wij die 6 C’s hebben aangepakt in onze lessen en projecten is te lezen in ons project over Anne Frank.

Tenslotte
Concluderend kunnen we stellen dat vaardigheden, kennis en denkwijzen samenhangen en geïntegreerd aangeboden zouden moeten worden in ons onderwijs. Dat is nog niet eenvoudig want er is geen staalkaart voor te geven die een sluitende aanpak garandeert. Leerkrachten, teams en scholen zullen zich moeten buigen over welke vaardigheden ze aandacht willen schenken en zullen zich bewust moeten worden van wat ze al dagelijks hieraan doen in de klassen. Net als kennis zitten er binnen vaardigheden ook leerlijnen die zich laten uitdiepen tot ver in de volwassenheid. Met vaardigheden zijn we eigenlijk nooit klaar. In een volgend blog wil ik daar iets over schrijven want de kunst is voor de leerkracht om juist complexe vaardigheden ook te kunnen inzetten in een kleuterklas, uiteraard op hun eigen niveau.

Wordt dus vervolgd,
Juf Annemarie