‘He who has a why to live can bear almost any how’: betekenis en zingeving in (thuis)onderwijs in tijden van Corona

De quote uit deze titel komt uit het boek ‘Man’s searching for meaning’ van Victor E. Frankl en is een parafrase van Nietsche: ‘Hat man sein Warum? des lebens, so verträgt man sich fast mit jedem Wie?’ Generaties voor ons hebben te maken gehad met rampen en hun eigen manieren gevonden daarmee om te gaan. Rampen die hen persoonlijk vaak nog zwaarder troffen dan Corona de meesten van ons nu treft. In DWDD bedacht men TroostTV omdat men in deze tijden behoefte heeft aan troost.

Ik denk dat zingeving en betekenis ons troost geeft. Ik wil de relatie tussen betekenis en troost in dit artikel onderzoeken en uiteraard ook omzetten naar praktische handvatten voor onderwijs, want daar gaat dit blog over en daar hebben ouders wellicht nu thuis ook behoefte aan. Niets is zo gek of je kunt er onderwijs van maken. Het WAT hebben de teams van de scholen al goed geregeld en mee naar huis gegeven en/of is online te vinden. Hieronder volgt een aanzet tot WAAROM en HOE.

Wie was Victor Frankl?
Victor E. Frankl (Wenen, 26 maart 1905 – Wenen, 2 september 1997) was een Oostenrijks neuroloog en psychiater, maar werd vooral ook bekend als overlever van de holocaust. Door het lijden dat hij en anderen hadden ondergaan in de concentratiekampen kwam hij tot de opzienbarende conclusie dat zelfs in de meest absurde, pijnlijke en inhumane situaties het leven potentieel zinvol is. Deze conclusie vormde de sterke basis voor Frankls logotherapie. (logos, λόγος, is Grieks voor ‘woord, reden, principe’; therapie, Θεραπεύω, betekent ‘ik genees’). Frankl heeft zich zijn hele leven beziggehouden met zingeving. Voor de oorlog legde hij zich toe op depressie en zelfmoord en later in de kampen behandelde hij medegevangenen om zwaarmoedigheid te verlichten en zelfmoord te voorkomen. Na de oorlog werd hij een wereldwijde bekendheid met zijn logotherapie.

Hoe vinden we zingeving en betekenis?
Als we dat wisten konden we er makkelijk een methode over schrijven en er bij wijze van spreken iedere dag een les aan wijden maar zo simpel is het niet. Voor elke situatie en voor ieders leven vraagt dit iets anders. Sommigen van ons zoeken het in plannen voor de toekomst en ‘bucketlists’, anderen zoeken het in hun werk. De mens is een dier dat leeft in de toekomst. Hij valt weg als zijn toekomstbeeld wegvalt. Frankl geldt als bedenker van de term Sunday neurosis, waarmee hij verwijst naar een soort depressie die optreedt bij mensen, zodra ze zich bewust worden van de leegte van hun leven als de werkweek voorbij is. Een soort mini- pensioendipje. Iets dergelijks gebeurt nu bij velen die thuis werken. De ruis valt weg. De stilte komt. Verveling overvalt een aantal van ons en de vraag draait om. Het gaat nu niet om wat wij vragen van het leven maar wat het leven vraagt van ons.

En nu praktisch
Voldoen aan wat het leven van je vraagt vereist zelfkennis en opmerkzaamheid voor het kleine om ons heen. In een goed stuk van Tahrim Ramdjan in het parool: ‘Door corona tijd voor reflectie: ‘De natuur roept ons nu tot bezinning’ schrijft hij hoe mensen in de miljoenenstad Wuhan plotseling vogels horen fluiten: ‘Ik dacht dat ze er niet waren, maar nu begrijp ik dat we ze nooit hoorden door alle verkeer en mensen.’ Ook schrijft hij over het ‘lied der Italianen’, dat klonk in het Rome dat sinds ruim een week is afgesloten. Hierin zitten allemaal elementen van zingeving. Mijn eigen lijfspreuk is: ‘Beauty is in the eye of the beholder.’ Schoonheid zit in je eigen manier van kijken. Je kunt het ontwikkelen schoonheid te zien in gewone dingen om je heen. Dus hier wat tips om dat te oefenen:

• Denk eens aan het eind van de dag en vraag uzelf af: ‘Welke hele gewone dingen hebben me vandaag geraakt of ontroerd? Wat wil ik onthouden? Welke zin? Welk beeld?’
• Kunt u die dingen opschrijven? Hoe geeft u hier woorden aan? Hoe doet uw kind dat? U kunt gratis aan de slag met de poëzielessen op deze website. Voor meer mooie creatieve schrijfopdrachten om zinnen te maken van gedachten is het onuitputtelijke en prachtige boek van Mariet Lems een goudmijn: Weten waar de woorden zijn. Prijzig (52 euro) maar iedere euro waard en voor mij een onuitputtelijke schrijfbijbel met schrijfopdrachten voor peuter t/m puber. Wellicht samen aan te schaffen met andere ouders die ook thuisonderwijs geven.
  
• Kunt u praten met uw kind over die gewone dingen uit de eerste bullet? Op filosovaardig.nl kunt u gratis lid worden om met een minicursus filosofie uw thuisgesprek met uw kind te verdiepen door verder te denken en door te vragen. Ze hebben ook mooie gratis vragenkaartjes als je lid wordt: Filosovaardig-gratis-30-Doorvraagkaarten.
• De boekwinkels zijn nog open! Vier dat u tijd voor elkaar hebt en ga samen met uw kind een boek uitzoeken! Vraag uw kind waarom hij dit boek kiest. Praat erover. Lees voor. Onderzoek. Teken na. Maak samen een boek van de tekeningen van uw kind(eren) zoals ik zelf ooit eens deed van de prinsessen van mijn dochter. (download: prinsesspread)
  Ziet u de zingeving in haar serieuse blik? Prinsessen zijn ongelofelijk belangrijk en Emma was een kenner. Ze is inmiddels bijna 22 en dit boekje is nu een dierbare herinnering. Over zingeving gesproken. Nu heeft u er wellicht tijd voor!
• Laat uw kind eens een dagboek bijhouden. In de lessenserie op deze site over herdenken en identitieit zijn stappenplannetjes te downloaden en worden handvatten gegeven. U moet iets naar beneden scrollen in één van de laatste lessen. Een dagboek kan ook een getekende strip zijn of een mindmap. Je kunt er foto’s en andere herinneringen inplakken. Tegen leerlingen wil ik zeggen: ‘Beperk je niet maar zie een dagboek ruim. Als een plek voor ideeën. Als een aantekenboek waarin je uitspraken opschrijft van personen die iets zeggen dat je raakt. Ik heb er zelf altijd eentje bij mijn tv liggen. Maar ook mijn aantekeningen in mijn telefoon barsten van de krantenberichten, links en podcasts die ‘van mij’ zijn.’
• Kijk eens samen met uw kind naar zijn vaardigheden. En leg daarbij eens uw eigen vaardigheden onder de loep. In dezelfde lessen op deze site over herdenken en identitieit zijn kaartjes te downloaden over vaardigheden als communiceren en samenwerken, uitgesplitst in kleine doelen met daarbijhorende succescriteria. Zo worden complexe vaardigheden bespreekbaar en daardoor zichtbaar.
  
  

  

  Die vaardigheden zijn deel van een leven lang leren. Wie durft te beweren ze allemaal onder de knie te hebben?
  Bij deze lessen treft u ook een mooi filmpje van hoe onze leerlingen hebben gekeken naar een ander (in dit geval Anne Frank) naar aanleiding van deze kaartjes. Ze kozen een kaartje en keken naar een film over haar. Hoe luisterde Anne naar anderen? En had ze lef? Waar bleek dat uit? Kijken met een vraag in je hoofd zorgt voor een nauwkeuriger observatie.

Tot slot
Bovenstaande punten gaan wat mij betreft allemaal over zingeving en betekenis. Ze staan al jaren op deze site. Ze zijn ook al jaren van groot belang. Er is niets nieuws onder de zon. Wel is, dankzij Corona, de focus nu even anders en beseffen we misschien nu des te meer hoe belangrijk betekenis is voor onze leerlingen, voor ons als mens. Daarbij wil ik benadrukken dat ik het belang van kennis niet over het hoofd zie. Een school is er om kennis over te dragen. Maar die kennis moet bij iedereen een eigen plekje krijgen, een kader worden, een rode draad vormen. Betekenisgeving helpt kennis om te zetten in begrip. Ik hoop dat deze tips u hiermee een beetje helpen. Ze zijn verre van volledig. Ze dienen slechts als een begin van inspiratie. Leert u het zien dan vindt u het overal.

Wordt vervolgd,
Juf Annemarie