Het gebeurt me de laatste tijd vaker als leerkracht: ik zoek naar iets tijdens mijn lessen en stuit op iets heel anders. Klinkt dat vaag? Misschien wel. Het is in ieder geval geheimzinnig, ook voor mijzelf. In mijn vorige blog schreef ik over mijn zoektocht naar orde en stilte. Ik vond zelfreflectie en eigenaarschap. Dit keer wilde ik gewoon makkelijke schilderopdrachten geven en ik kwam erachter dat ze moeilijk waren.
Workshops
Dit jaar is onze basisschool gestart met workshops. In klassendoorbrekende groepen – in mijn geval een combi van groep 7 en 8 – geven we workshops. De zaakvakken worden hierbij benaderd via meer praktische onderzoeken en opdrachten en de kunstvakken komen aan bod. Ik wilde iets doen met een combinatie van fotografie en tekenen/schilderen en koos als onderwerp het zelfportret. Mijn ervaring de afgelopen jaren tijdens de technieklessen leerde mij dat de leerlingen over het algemeen moeite hebben met verbeelden en observeren. Ze zijn het niet gewend. Daarom koos ik voor opdrachten die bijna een invuloefening zijn. Kleurplaten en overtrekplaten als het ware van hun eigen portretten. In het verleden had ik er al muren mee volgehangen. ‘Eitje’… dacht ik. Maar oh, wat stuitten we op barrières…
De lessen
Zo was er een les waarin ze hun eigen portret als harde zwart-wit foto mochten inkleuren. Er kan niets fout gaan. Over de lijntjes kleuren is hierbij juist prachtig. Als inleiding liet ik zien dat Andy Warhol met zijn zeefdrukken van o.a. Marilyn Monroe hierin pionierde.
Ik vertel de leerlingen iets over zijn sterrenstatus en PopArt in het algemeen. In het verleden had ik met deze opdracht enthousiasme en verwondering gewekt. Hele muren had ik met de resultaten volgehangen (zie hieronder een foto van 25-5-2013).
Nu stuitte ik op angst en weerstand. ‘Ik ben lelijk!’ ‘Ik weet niks!’ ‘Ik kan hier helemaal niets mee!’ Portretten die ik op mijn vrije zondag had voorbewerk in Photoshop verdwenen onaangeraakt in de prullenbak. Er ontstond totaal geen verwondering over hun portretten die, puur en alleen door gebruik van zwart op wit, een heel karakter konden laten zien. Veel leerlingen kwamen daar niet eens aan toe. Want ze keken niet. Ze durfden niet te kijken.
Dus
Dus wat deed ik? Ik vond een tussenoplossing. Ze mochten opnieuw op de foto en een pose aannemen waarbij ze hun gezicht gedeeltelijk bedekten. Dat was uiteraard niet de oorspronkelijke opdracht, maar wel een stap om ze aan het werk te krijgen. Dat lukte. Ook bij de vervolgopdracht – het maken van reverse paintings, waarbij ze op een transparant blad met watervaste stift hun eigen portret overtrokken en daarna de achtergrond schilderden – gingen ze in ieder geval aan het werk.
Verschillen
Niet iedere leerling ondervond zoveel weerstand bij deze opdrachten. Er waren er ook die hier prima mee uit de voeten konden en zich totaal niet stoorden aan welke flapoor of beugel dan ook.
‘Wat is er anders dan vroeger? En vanwaar deze enorme verschillen?’ vroeg ik mezelf af. Diep van binnen wist ik het antwoord wel, maar ik kon het nog niet goed formuleren. Ik was nog teveel bezig met de weerstand van de leerlingen.
Churchill
Tot ik gisteren naar een aflevering van een ‘The Crown’ keek. Een geweldige serie met prachtige dialogen. In deze aflevering werd Churchill geportretteerd door Graham Sutherland als geschenk van het Parlement voor zijn 80ste verjaardag in 1954. Churchill haatte het schilderij direct en noemde het portret ‘malignant … filthy’. Zijn vrouw Clementine sprak erover als ‘really quite alarmingly like him’. Het portret werd kort voor Churchill’s overlijden in opdracht van zijn vrouw in 1965 in het geheim vernietigd.
Waarom?
Grappig om te constateren is, dat de weerzin tegen een (zelf)portret dus in alle rangen, standen, tijden en leeftijden voorkomt. Was het portret werkelijk zo ‘disgusting’, of speelt hier iets anders? En waren de afbeeldingen van de leerlingen werkelijk zo weerzinwekkend dat de prullenbak de enige plek was die er recht aan deed? De serie geeft een prachtige inkijk in een verklaring. Tijdens het poseren voor de schetsen zegt Sutherland tegen Churchill: ‘I never let accuracy come in the way of truth’ (Ik laat de precieze weergave nooit de waarheid in de weg staan). Dit was zijn antwoord op Churchill’s vraag of Sutherland wel in staat was hem ‘precies’ te portretteren. Sutherland antwoordt dus dat hij ‘de waarheid’ zoekt. Kunstenaars zoeken altijd naar ‘de waarheid’. Maar zelfs als je er niet naar zoekt durf ik te beweren dat bij elke tekening, hoe hulpeloos ook, een waarheid zich vanzelf openbaart. En soms willen we die waarheid niet zien. Churchill wilde waarschijnlijk geen 80-jarige man zien maar slechts een krachtig leider. Met het vernietigen van het portret komen we alleen nog niet los van de waarheid.
Het overleden kind
Een andere dialoog uit The Crown tussen Churchill en Sutherland gaat over hun schilderijen. Churchill schildert ook en heeft Sutherland’s werk bestudeerd. Sutherland heeft op zijn beurt het werk van Churchill bekeken. Een intrigerend gesprek ontvouwt zich over de waarheid onder de afbeelding. Churchill vraagt aan Sutherland welke van zijn schilderijen hij heeft bekeken en wat hij ervan vond. Sutherland antwoordt dat hij Churchill’s schilderijen van de vijver in zijn tuin interessant vond:
(Churchill & Sutherland)
The pond? Why the pond? It’s just a pond.
It’s very much more than that.
As borne out by the fact that you’ve returned to it again and again.
More than 20 times.
Well, yes, because it’s such a technical challenge.
– It eludes me.
– Well, perhaps you elude yourself, sir.
That’s why it’s more revealing than a self-portrait.
Oh, that’s nonsense.
It’s the water, the play of light.
The trickery.
The fish, down below.
I think all our work is unintentionally revealing and I find it especially so with your pond.
Beneath the tranquility and the elegance and the light playing on the surface, I saw honesty and pain, terrible pain.
The framing itself, indicated to me that you wanted us to see something beneath all the muted colors, deep down in the water.
Terrible despair.
Hiding like a Leviathan.
Like a sea monster.
Sutherland bespeurt dus een zeemonster van pijn diep in de vijver van Churchill. Wat het voor monster is komt naar boven als Churchill ’terugslaat’ en opmerkt wat hij ‘Malevolent’ (kwaadaardig) vindt aan een werk van Sutherland:
It’s about one of your paintings.
The one you call “Pastoral.
” With all that gnarled and twisted wood.
Those great ugly dabs of black.
I found something malevolent in it.
Where did that come from? Well, that’s very perceptive.
That was a very dark time.
My My son, John, passed away, aged two months.
Oh, my.
I am sorry.
Yes.
Thank you.
– You have five, yes? – Four.
Marigold was the fifth.
She left us at age two years, nine months.
Septicemia (= bloedvergiftiging).
I’m so sorry.
I had no idea.
We settled on the name Marigold, on account of her wonderful golden curls.
The most extraordinary color.
Regretfully, but though perhaps mercifully, I was not present when she died.
When I came home, Clemmie (= Churchill’s vrouw) roared like a wounded animal.
We bought Chartwell (= Churchill’s huis en landgoed) a year after Marigold died.
That was when I put in the the pond.
Beiden hebben ze een kind verloren. En het verdriet over het verloren kind komt bij Churchill boven in zijn vele schilderijen van de vijver. Sutherland heeft er de wanhoop in gelezen die Churchill van zichzelf niet eens vermoedde. Hij realiseert het zich pas in zijn gesprek met Sutherland.
Zelfportretten in de klas
Dus voor zelfportretten in de klas is moed nodig. Moed om de waarheid onder ogen te zien. Welke waarheid dat is weet je als leerkracht nooit helemaal. Het kan heel diep zitten, zoals bij Churchill’s vijvers. Is het nodig naar die waarheid op zoek te blijven gaan? Ik denk het wel. Meer dan ooit waarschijnlijk omdat het ook meer dan ooit stuit op weerstand. Hieronder dus een aantal portretten uit de workshops. U mag zelf bepalen welke waarheid u er in ziet…
Wordt vervolgd,
Juf Annemarie
Zo geboeid door jouw verhalen. Je hebt echt een gave! Bijzonder mooi!
Dankjewel 😊 Patrice