Didactisch coachen in de klas…

Afgelopen vrijdag 20 april mocht ik mijn certificaat Didactisch coachen voor gevorderde beeldcoaches ontvangen uit handen van Lia Voerman, die aan de basis staat van dit gedachtengoed.

Wat is didactisch coachen en hoe vertaalt zich dat naar de klas?
Didactisch coachen is eenvoudig uit te leggen maar veel lastiger toe te passen. Het gaat uit van een leerkracht die hoge verwachtingen heeft van de leerling. Zo’n leerkracht geeft weinig aanwijzingen, stelt veel vragen en geeft veel feedback (Ruby & Davies, 2011).

Verwachtingen	Hoog	Laag
Interventies	Veel vragen	Weinig vragen
	Veel feedback	Weinig feedback
	Weinig aanwijzingen	Veel aanwijzingen
Resultaat	Hoge leerresultaten	Lage leerresultaten

Vragen stellen en feedback geven liggen in elkaars verlengde. Als je antwoorden krijgt op goed gestelde vragen, kan daarop weer effectieve feedback volgen. Maar hoe stellen we vragen die de leerling aan het denken zet? En hoe geven we feedback die het leren bevordert? Leerprocessen zijn uiterst complex (Korthagen, 2010). Er gebeurt veel
tegelijk in een klas. Om hierop adequaat in te spelen ontwikkelen leerkrachten routines (Eraut, 2004). Daar valt men vaak op terug in de waan van de dag of als er onverwachte dingen gebeuren. Een gedragsverandering is er dus niet zomaar.

Als je school met didactisch coachen aan de slag wil ga je een heel traject in. Binnen leerteams analyseren leerkrachten hun manier van lesgeven. Gezamenlijk en onder begeleiding van de didactisch coach stellen ze zichzelf doelen. Didactisch coachen zet video interactie begeleiding (SVIB) in om de stappen naar deze leerdoelen in te slijpen. Dat is dus een heel proces.

Elk leerteam wordt een schooljaar getraind in didactisch coachen. Er zijn onderling diverse coach- en intervisie-momenten die aan het eind van het jaar worden afgesloten met een presentatie aan het team over het leerproces. Bij ons op school ondersteunt
Jan Vermeij, die werkzaam is bij V&F Onderwijs Consult van Lia Voerman en
Frans Faber, al twee jaar ons team in didactisch coachen.

Didactisch coachen is datagestuurd…
Iedere leerkracht binnen het leerteam krijgt als nulmeting een uitdraai van zijn eigen profiel. Dit profiel toont een telling van 20 minuten filmen in de klas, waarbij is geturfd welke categorie vragen de leerkracht stelt en welke dimensies feedback worden gegeven.

De categorieën m.b.t. vragen bij didactisch coachen zijn:

1. Gesloten vragen, retorische vragen en vragen die regels en orde betreffen.
   Wil je die tas even op de grond zetten?
   Wat is de hoofdstad van Griekenland?
2. Vragen die het denken en redeneren op gang brengen. Dit kan gaan over inhoud, strategie en modus.
   Waarom is een ijsbeer wit?
   Hoe heb je dit aangepakt?
3. Vragen over zelfregulatie.
   Hoe bereid je jezelf het beste voor op dit proefwerk?
   Wat vind jij een goede eigenschap van jezelf?

De dimensies feedback bij didactisch coachen zijn:

1. Feedback over de inhoud.
   (meest gegeven/minst effectief)
2. Feedback over de aanpak of strategie.
   (algemene strategie, vakstrategie, metacognitie)
3. Feedback over de leerstand/modus.
4. Feedback over persoonlijke kwaliteiten.

Hieronder staat een uitdraai van hoe zo’n telling er uit kan zien. Onderstaande telling is echter niet van een leerkracht maar het gemiddelde van een aantal groepen die de opleiding tot didactisch coachen voor gevorderde beeldcoaches hebben gevolgd.

Naar aanleiding van zo’n profiel als beginmeting krijgt een leerkracht inzicht in zijn eigen handelen. Zo kan hij/zij gericht doelen stellen: bijvoorbeeld minder aanwijzingen geven, meer een bepaalde categorie vragen stellen of een bepaalde dimensie feedback inoefenen. Bij leerkrachten die zich nog niet eerder in de materie hebben verdiept worden categorie 1 vragen het meest gesteld en niet specifieke feedback het vaakst gebruikt.

Veel meer over de voorwaarden en aanpak die daarbij van belang zijn staan beschreven in het boek over didactisch coachen. Ook het boek ‘Krachtgericht coachen’ van Fred Korthagen en Ellen Nuijten, heeft mij veel inzichten opgeleverd.

Mijn eigen leerdoelen…
Door de cursus didactisch coachen kwam ik erachter dat ik graag analyseer. Daar ben ik sterk in. Maar de analyse van een probleem of zelfs de oplossing ervan is niet altijd hetgeen wat een coachee of leerling verder helpt. We kunnen leren met ons verstand, maar Korthagen leert ons dat we ‘in flow’ zijn als verstand, gevoel en wil gezamenlijk optrekken. In mijn contact met leerlingen was ik meestal bezig met cognitie. Als de leerling de lesstof ‘snapte’ was het doel bereikt. En als de coachee doorhad waar het probleem lag, was naar mijn idee de oplossing gevonden en het coachen geslaagd.

Maar leerdoelen kunnen ook affectief of sociaal zijn. Wij zetten allemaal onze wil en ons gevoel in bij het leren. Sterker nog: zonder willen en voelen komt er geen leerproces op gang. Ik heb me er daarom op toegelegd om feedback te gaan geven op de modus (leerstand) en de kwaliteiten van de leerlingen. Tevens ben ik gestart de leerlingen ervan bewust te maken welke kwaliteiten ze bezitten. Dat kan op individueel niveau maar het heeft mij ook geïnspireerd om bepaalde lessen zo in te richten dat de leerlingen gaan beseffen welke kwaliteiten ze hebben en hoe ze die kunnen inzetten.

In de klas…
Een voorbeeld van zo’n les viel binnen het project ‘verhalen’ in groep 5 waarin we het karakter van de held bespraken.

Voor het onderzoekje naar kwaliteiten begonnen we met het voorlezen van de fabel van Aesopus van De leeuw en de muis, waarin de muis de leeuw stoort in zijn slaap en de leeuw hem geïrriteerd grijpt met zijn klauw. De leeuw spaart de muis en wordt later weer door hem gered als hij is beland in de netten van jagers. De muis kan immers met zijn scherpe tandjes de netten doorknagen.

De leerlingen reflecteerden eerst zelf op het verhaal naar aanleiding van 4 korte vragen en gingen daarna in tweetallen bespreken wat de overeenkomsten en verschillen waren in hun observaties…

Toen bespraken we klassikaal welke kwaliteiten een held kan hebben. Moet een held altijd de wereld redden of kan hij/zij ook gewoon in dagelijkse dingen een heldenrol vervullen? Kunnen de leerlingen zelf ‘helden’ zijn? Wat doet een held? Welke kwaliteiten heeft een held? Zien de leerlingen zulke kwaliteiten ook bij zichzelf? In tweetallen keken de leerlingen naar 1 kwaliteit van zichzelf en 1 kwaliteit van hun gesprekspartner…

Een aantal leerlingen wilden wel voor de camera vertellen wat ze van deze les hadden opgestoken.

Alle lessen waarbij de leerlingen uit de bankjes mogen komen en mogen samenwerken, uitproberen en ervaren in een rijke leeromgeving, geven de leerkracht veel gelegenheid tot het stellen van diverse categorieën vragen en het geven van alle dimensies van feedback. De docent kan immers direct reageren op waar de leerlingen mee bezig zijn. Ook vaardigheden en kwaliteiten komen in deze lessituaties aan bod. Hierin zit wat mij betreft de kracht van het leren binnen concepten en thema’s waar de meeste posts in dit blog over gaan.

Iedere les heeft dus zowel doelen voor de leerling als voor de leerkracht en de school is hierbij een lerende organisatie waarin veel in beweging is. Binnen onze stichting
De Haagse Scholen hebben mijn collega Linda Sloots en ikzelf tijdens een uitwisselingsochtend voor intern begeleiders ook aan collega’s van andere scholen informatie gegeven over hoe wij hier op OBS De Startbaan mee bezig zijn.

Zowel leerkracht als leerling zijn dus op school aan het leren en het didactisch coachen is hierbij een krachtige tool die veel inzichten verschaft en waarmee je ook een leven lang kan stoeien zonder het ooit helemaal tot in perfectie te beheersen. Je kunt echter wel een heel eind komen.

Ik heb veel van Lia Voerman en Anne-Marie Gielen mogen leren binnen een fantastische groep gemotiveerde en getalenteerde collega’s uit alle hoeken van het land (en België), met allerlei verschillende achtergronden in het onderwijs. Genoten!

Iedereen bedankt!
We gaan ermee verder!
Groet,
Juf Annemarie