Kruisbestuiven en verbanden leggen: Hoe kan dat in ons onderwijs?

Deze week was ik als cultuurcoördinator van onze school in gesprek met medewerkers van De Cultuurschakel. Zij zijn de schakel tussen onderwijs en culturele sector in Den Haag. Bij de Cultuurschakel was de vraag uit het onderwijsveld neergelegd hoe men op de scholen binnen thema’s en projecten op een mooie manier dwarsverbanden tussen verschillende vakgebieden kan leggen. Kijkend naar dit blog was het hen opgevallen dat wij die dwarsverbanden op OBS De Startbaan vaak belichten. Hun vraag was hoe wij dat dan doen en wat daar voor nodig is. Die vraag vond ik nog niet zo makkelijk te beantwoorden. Ik wil in deze post nu proberen aan de hand van voorbeelden meer duidelijkheid te krijgen over hoe je dit kan aanpakken.

Allereerst zijn in onze wereld van alledag overal dwarsverbanden zichtbaar en zijn veel jonge bedrijfjes, kunstenaars en makers, dagelijks bezig met kruisbestuivingen tussen technologie, kunst, vormgeving en communicatie. Een geweldige denker en doener is de ontwerper Joris Laarman, die door The Wall Street Journal in 2011 is uitgeroepen tot ‘Innovator of the Year’. Met een digitale techniek om auto-onderdelen lichter te maken ontwierp hij de Bone Chair (2006). Het ontwerp is gebaseerd op het groeiprincipe van botten die van nature licht en stevig zijn.

Deze stoel tot voorbeeld nemend zijn er al dwarsverbanden tussen biologie, toegepaste kunst en technologie. Laarman is nu ook bezig met zijn bedrijf MX3D een voetgangersbrug geprint in roestvrij staal te voltooien. Een mooi interview met Joris Laarman stond in de Het Blad van NRC van 20 april. Wat deze ontwerper verwoordt over zowel de fascinatie als de zorg m.b.t. technologie en toekomst, zou verplichte kost moeten zijn voor leerkrachten ;-).

Maar we hoeven geen bruggen te printen om op school een kruisbestuiving te bewerkstelligen tussen kunst en techniek. Die is er namelijk altijd. Elk werkstuk, zelfs het meest eenvoudige, vereist techniek. Kijkend naar bijvoorbeeld schilderen. Dan verdiepen we ons artistiek gezien in het mengen van kleuren, handschrift, compositie en dergelijke. En technisch gezien onderzoeken we het maken van verf uit pigmenten, het prepareren van het doek en dat soort zaken. Dan hangt het van je onderwerp af of je je verder gaat verdiepen in bijvoorbeeld stilleven, landschap, perspectief of portret. Ik heb nu al verbanden genoemd tussen de vakken tekenen, scheikunde, wiskunde en anatomie/biologie. Verbanden zijn in het dagelijks leven dus altijd aanwezig. Het is alleen lastig voor de leerkrachten om die verbanden binnen lessen of thema’s een plek te geven.

Daarom wil ik als voorbeeld in deze post in woord en beeld hardop nadenken over ons lichtlab en welke verbanden je vanuit een natuurkundig begrip (licht en donker) kunt leggen naar andere vakken. In ons lichtlab heb ik voor de school materialen in 1 lokaal gezet om leerlingen diverse aspecten van licht te laten ervaren. Ik schreef al over dit lichtlab in eerdere posts waarom doen, aanraken, uitproberen en ervaren zo belangrijk zijn. In een lokaal zijn diverse lampen en materialen neergezet waardoor de leerlingen in de gelegenheid worden gesteld dit in de praktijk te brengen.

Laten we nu eens kijken naar de dwarsverbanden die hier mogelijk zijn. In het lichtlab staan een lichtbak, een ontdekhoek met UV lamp en een schaduwtheater en RGB (rood, groen, blauw) spots. De leerlingen mogen bovendien het theater en de lichtbak ook fotograferen met tablets die de school heeft. Hieronder geef ik per onderdeel een toelichting op de praktijk van het lichtlab met in rood de dwarsverbanden naar andere vakgebieden en en in blauw links naar inspirerende sites of eerdere blogposts en Pinterestpagina’s.

1. Op de lichtbak kun je met zand mooie tekeningen maken maar ook met allerlei materialen gave figuren leggen. Ook kun je er met transparanten kleuren op mengen of röntgenfoto’s op bekijken. Fantastisch voor kleuters maar groep 7 genoot er ook nog van. Dwarsverbanden zijn hier genoemd met creativiteit, biologie of aardrijkskunde. Leg er maar eens agaten op en kijk hoe gesteenten zich vormen in lagen. Of maak mooie mandala’s met allerlei doorzichtige gekleurde voorwerpen die er op de lichtbak heel anders uitzien.
   
   

   

   
2. Met het schaduwspel kun je leerlingen leren over hoe een schaduw werkt: lichtbron, object, dichtbij veraf etc. Schaduwen met handen maar ook met zelfgemaakte poppen zijn leuk. Onderzoek naar de stand van de zon, dag en nacht en de lengte van je schaduw of het maken van een zonnewijzer, kunnen hier ook deel van uitmaken (Aardrijkskunde). Je kunt de poppen met splitpennen gewrichten geven. Waar zitten onze eigen gewrichten (Biologie). Hoe buigen die? Je kunt de leerlingen verhalen laten vertellen en scenes laten schrijven (Nederlands). Dit kun je opluisteren met geluid van eigengemaakte instrumentjes of downloads van geluiden (vindbaar op het web van krakende deuren t/m opstijgende ruimteschepen) (ICT, Muziek). Bovendien kun je links leggen met andere culturen en hun schaduwspelen (aardrijkskunde). Onderstaand filmpje hebben onze leerlingen gemaakt binnen een grotere film over kinderrechten. (Maatschappijleer)
   

   En nog wat beelden ter inspiratie…

   

   

   
3. Met spots met rood, groen en blauw licht kunnen de leerlingen mooie schaduwen bouwen en ervaren (constructie) maar ook leren hoe schermen van TV en mobieltje hun beelden in kleur opbouwen (technologie).
    
4. Met de UV lamp kunnen leerlingen bekend raken met ultra violet licht. Uitleg over golflengten van soorten licht die het blote oog niet waarneemt maar wel hun werking hebben is leuk voor de midden/bovenbouw. Denk ook aan infrarood licht (afstandsbediening) en röntgen. Ook de toepassingen van UV zijn interessant. Van UV wordt je bruin, dus lampen van de zonnebank maken er gebruik van. Maar ook bij controle van hygiene en bij opsporing wordt UV ingezet. Bloedspetters en urine lichten op onder UV straling. Informatief en leuk is dus om met een UV lamp de schooltoiletten eens te inspecteren. Het bekijken van mineralen die onder veel verschillende kleuren kunnen oplichten onder UV licht is heel boeiend en spannend voor leerlingen. En dan is er mooie schmink in de handel die oplicht onder UV licht. Leerlingen kunnen zich schminken en zich daardoor helemaal inleven in een bepaalde rol. Zowel meiden als jongens leven zich helemaal uit. Voor schmink-inspiratie zie mijn pinterestbord hierover.
   Hier zijn dus al dwarsverbanden genoemd met aardrijkskunde, biologie, technologie en expressie/theater.
   

   

5. Tot slot mochten de leerlingen in het lichtlab gebruik maken van fotografie om hun acties en werkstukken vast te leggen. Over fotografie is enorm veel te vertellen en de inzet in het onderwijs heeft eindeloos veel mogelijkheden. Zowel de technische kant als belichten, lenzen en diafragma als de artistieke kant waarin zaken als kader, standpunt en onderwerp belangrijk zijn. Fotografie is typisch een onderwerp waarbij altijd zowel de artistieke als de technische aspecten beiden van belang zijn. Meer over fotografie en inspirerende opdrachten zijn ook te vinden op mijn pinterestpagina hierover. Fotografie heeft dus veel raakvlakken met kunst en cultuur en met technologie, ICT en natuurkunde.

Vanuit 1 thema: Licht en schaduw, is dus beschreven hoe breed dit kan worden aangevlogen. En dan heb ik het nog beknopt gehouden. Een heel aantal dwarsverbanden zijn hierboven nog niet belicht. Veel hangt af van de kennis, kwaliteiten en didactische vaardigheden van de leerkracht. Er zijn wel technieken om thema’s te openen en verbanden te leggen. Dit zal ik in mijn volgende blog behandelen.

Wordt dus vervolgd,
Juf Annemarie