Portfolio’s: wat moet erin?

Op OBS De Startbaan zijn wij dit schooljaar begonnen met het ontwikkelen van portfolio’s. Al doende vullen we, werkend aan de projecten, onze portfolio’s in. De portfolio’s ondersteunen dus onze projecten.

Wat is een portfolio? Waarom doen we dit? En hoe ziet het er dan uit? Het begrip portfolio komt uit de kunstwereld. Als grafisch ontwerper, fotograaf of beeldend kunstenaar verzamel je voorbeelden van je werk in een portfolio om aan galeries en klanten te kunnen tonen. Kunststudenten hebben een portfolio nodig om toegelaten te worden op een academie.

Maar ook in het beroepsonderwijs en binnen bedrijven neemt het portfolio inmiddels een belangrijke plek in. Hier is het een inventarisatie van persoonlijke competenties, onderbouwd met bewijzen, gerelateerd aan een standaard en voorzien van een persoonlijk stappenplan.

Wat houdt dit dan in voor ons onderwijs op de basisschool?

Wij zijn vooral portfolio’s gaan gebruiken om het leerproces van leerlingen beter te kunnen ‘lezen’ en hierover met leerlingen te kunnen communiceren. Onderstaand werk van een leerling geeft bijvoorbeeld inzicht over hoe hij over de vraag denkt:
‘Kom jij op voor anderen?’…

Deze leerling is hierin heel dubbel. Hij denkt in zijn denkwolkje: ‘Iedereen zegt: “Ik kom voor haar op al is het mijn dood, maar als het er op neer komt doet niemand het.”‘ En hij zegt in zijn praatwolkje: ‘Let maar niet op mij hoor’. Deze leerling ziet dus kennelijk dat mensen andere dingen roepen dan ze werkelijk doen. Tegelijkertijd vindt hij het lastig daarvoor uit te komen want hij vermeldt erbij dat we eigenlijk maar niet moeten letten op wat hij zegt.

Voor een docent is het interessant hierover door te vragen: Wat bedoelt de leerling precies? Kan hij dit goed formuleren? Schaamt hij zich voor zijn mening? Zijn er andere leerlingen die dit ook zo ervaren? Goed kijken naar werk van leerlingen geeft inzicht in hun leefwereld. Dergelijk werk kan in portfolio’s worden verzameld en aanleiding zijn voor interessante gesprekken in de klas.

Nog een werkstuk dat veel informatie geeft over de leerling. Ditmaal over wat hij denkt nodig te hebben op school…

Goed gestelde vragen en opdrachten die verwerkt worden in een werkstuk kunnen duidelijk de beginsituatie van een leerling en een groep zichtbaar maken. Ook bij het evalueren maken dergelijke opdrachten zichtbaar wat de leerstappen van de leerling zijn. Het volgende voorbeeld is de evaluatie van de les over autootjes die op zout water rijden (zie over deze les het blog hiervoor…even naar beneden scrollen) …

Bij dit verslag zegt zowel het taalgebruik als de inhoud iets over de werkwijze en het niveau van de leerlingen. Maken ze goedlopende zinnen? Hoe zit het met hun woordenschat? Kunnen ze goed formuleren? En welke stappen hebben ze gemaakt? Welke problemen hebben ze opgelost? Hoe hebben ze samengewerkt? Wat heeft hun geholpen? Hoe denken zij zelf over bepaalde vraagstukken als energiegebruik?

De leerkracht heeft in het formulier een rubric gebruikt om aan te geven wat de succescriteria zijn voor dit verslag en wanneer het met (on)voldoende of goed wordt beoordeeld. De volgende stap zou kunnen zijn om leerlingen zelf succescriteria te laten formuleren. De stap daarna zou kunnen zijn om de leerlingen zelf hun leerdoelen te laten formuleren met bijbehorende succescriteria. Naarmate een project vordert wordt het stellen van leerdoelen steeds meer bij de leerlingen gelegd en gaan we meer naar open opdrachten met een eigen inbreng van de leerling.

In onze portfolio’s zit dus:

1. Werk van leerlingen waaruit hun leerstappen duidelijk worden. Dit kunnen verslagen zijn, foto’s van werkstukken, ontwerpschetsen e.d. Hierbij is niet alleen het eindproduct en het beste werk van belang. Juist het proces en de leerstappen worden belicht.
2. Evaluatieformulieren en rubrics over vaardigheden als samenwerken, communiceren, kritisch denken, burgerschap, creativiteit en karakter.
3. De hele leerlijn van het project met de opdrachten. Hierin kunnen leerlingen zien wat de planning is en wat er op het programma staat. Wij hebben dit jaar 2 projecten. De eerste loopt van september t/m januari en de tweede van februari t/m mei. De projecten zijn schoolbreed.

Dit doen we omdat:

1. We graag inzicht willen krijgen in andere vaardigheden dan alleen de cognitieve vaardigheden die gemeten worden met ons leerlingvolgsysteem. Als we willen dat leerlingen zich ontplooien in samenwerken, communiceren, kritisch denken, burgerschap, creativiteit en karakter, dan moeten we daarvoor ook instrumenten ontwikkelen om dit zichtbaar te maken.
2. We kunnen zo beter kunnen communiceren over hoe we leren. Het portfolio maakt het leren zichtbaar en levert zowel bij de leerling als bij de leerkracht inzichten op. Niet alleen in de communicatie tussen leerkracht en leerling maar ook tussen leerlingen onderling, ouders en school en duocollega’s.

En de toekomst? Wat willen we nog meer?

1. We willen de leerlijnen van de zaakvakken (geschiedenis, biologie en aardrijkskunde) vormgeven in projecten waarin het gebruik van techniek, ICT en creatieve vakken ook een belangrijke rol spelen. Die leerlijnen willen we daarom nog duidelijker in beeld krijgen. Dit willen we gaan doen met de kerndoelen zoals het SLO die heeft geformuleerd.
2. We willen nog meer de samenwerking aangaan met musea, culturele instellingen, bedrijven en vervolgonderwijs om de wereld meer in de school te halen. Daarin hebben wij al veel stappen gezet.
3. We zijn aan het inventariseren wat de mogelijkheden zijn van digitale portfolio’s.

We worden in deze werkwijze aangemoedigd door onze leerlingen die trots zijn op hun werk en met veel inzet hun portfolio’s vullen.

Ik wil graag collega’s die dit blog lezen en met eenzelfde ontwikkeling bezig zijn uitnodigen hun ervaringen te delen en hun feedback te geven. Want ook wij zijn als leerkrachten en schoolorganisatie steeds aan het leren hoe het beter kan.

Wordt vervolgd,
Juf Annemarie